FREZECİLİK 1.1. Freze Çakılarını Biçimlerine Göre Tanıtılması ve Kullanıldığı Yerler Kendi ekseni etrafında dönen ve genellikle çok dişli ağızlarıyla talaş kaldırma işlemi yapan kesiciye freze çakısı adı verilir. 1.1.1. Silindirik Frezeler Adından da anlaşıldığı gibi silindir biçimli olarak yapılırlar. Dişler çevre dış yüzeyi üzerinde olup düz ve helis kanallar şeklindedir. Helis kanallı frezeler birkaç diş birden kesme yaptığı için düz kanallı freze çakılarına göre daha rahat ve sessiz keserler. Bir freze çakısının ucundan bakıldığı zaman eğer diş kanalı saat akrebi yönünde bükülerek uzaklaşıyorsa, buna SAĞ HELİS, eğer ters yöne doğru ise buna da SOL HELİS denir. Resim 1.1’de sağ ve sol helis kanallı freze çakıları görülmektedir. Makine parçalarının yüzeylerinin frezelenmesinde kullanılır 1.1.2. Kanal Frezeleri Bu tür freze çakılarının silindirik freze çakılarından farkı sadece dar olmalarıdır (Resim 1.2). Bu çakıların bazılarının çevre yüzleri, bazılarının hem çevre hem de alın yüzleri keser. İsminden de anlaşıldığı gibi kanal açmak veya mevcut kanalları genişletmek için kullanılır 1.1.3. Alın Frezeleri Hem çevre hem de alın yüzeyinde kesici dişleri vardır (Resim1.3). Alın frezeleri ile düzlem yüzeyler ve kanallar açılabilir. Ayrıca aynı anda birbirine dik iki yüzeyi işlemek mümkündür. 1.1.4. Açı Frezeleri Resim 1.4’te de görüldüğü gibi uçları açılı olaraksivriltilmiş freze çakılarıdır. Genellikle 30°, 45°,60°, 75°, 90° vb. açılarda bulunur. Tek tarafı açılı veya çift tarafı açılı olarak da bulunur (Resim1.4a). Büyük çaplı olanlar ortadan delikli, küçük çaplı olanları ise saplı olarak imal edilir (Resim1.4b). Kırlangıç kuyruğu ve benzeri profiller buaçı freze çakıları ile açılır 1.1.5. Parmak Frezeler Hem çevrelerinde, hem de alın yüzeylerinde iki veya daha fazla kesici ağızları vardır Silindirik veya konik saplı olarak imal edilir. İnce ve küçük parçaların kenarlarını dik i şlemek, kama kanalları açmak gibi işlemlerde kullanılır 1.1.6. “T” Frezeler Hem çevrede hem de alın yüzeyinde kesici dişler bulunur. Silindirik veya konik saplı olarak imal edilir. Düz ve helis kanallı olarak yapılır “T” kanalları, kama kanalları gibi kanallar açmak için kullanılır. 1.1.7. Modül Frezeler Standart dişli çark profillerini açmak için kullanılır. Bu freze çakıları diş büyüklüklerine göre normlaştırılır. Her seride 8 veya 16 freze çakısı bulunur. Modül frezeçakısı 1 den 8 veya 16 ya kadar numaralandırılmış olup her numaranın hangi sayılardaki dişli çarkları açacağı üzerinde yazılmıştır 1.2.Freze Çakılarının Dişlerinin Yapılışına Göre Tanıtılması 1.2.1. Takma Uçlu Freze Çakıları Takım çeliği veya dökme çelikten yapılmış bir gövde üzerine sert maden uçların takılmasıyla meydana gelir. Kırılan veya bozulan uçların yenileriyle değiştirilmesi kolaydır. Büyük çaplı frezelerde gövde maliyetini ekonomik oluşunu sağlamaktadır. 1.2.2. Eksantrik Torna Edilmiş (Sabit Kesitli) Freze Çakıları Freze çakılarının dişleri arkaya doğru eksantriktir. Modül ve profil freze çakıları butürdendir 1.2.3. Normal Biçimde (Sivri Diş) Freze Çakıları Bu tip freze çakılarının dişlerinin kolay biçimlendirilebilmesi sebebiyle genellikle sivri dişli olarak yapılırlar. Parmak, kanal, silindirik, testere, alın, , “T”, açı frezeler birer sivri dişli freze çakılarıdır 1.3.Freze Çakılarının Yapıldığı Malzemelere Göre Tanıtılması 1.3.1. Takım Çeliği Freze Çakıları Karbon çeliğinden yapılmıştır. Düşük sıcaklıkta sertliklerini kaybettiklerinden ömürleri kısadır. Ucuz ancak piyasada çok az kullanılır. 1.3.2. Seri Çelik Freze Çakıları İyi cins karbonlu çelik içine katkı maddeleri ilavesiyle elde edilen alaşımlı çeliktir. Yüksek kesme hızında çalışırlar. Yüksek sıcaklığa kadar özelliklerini kaybetmezler.Endüstride çok az kullanılır. 1.3.3. Sert Maden Uçlu Freze Çakıları Sert maden uçlu freze çakıları 900˚C’ye kadar olan çalışma sıcaklıklarına dayanım gösteririler. Aşınma dirençleri oldukça yüksektir. Çok sert dokularından dolayı kırılgandırlar. Isıyı iyi iletirler ve ısıl genleşmeleri azdır. Endüstride en çok kullanılan freze çakılarıdır Yüksek kesme hızı ve ilerleme ile çalıştıklarından maliyeti düşüktür. Aynı zamanda soğutma sıvısı seçimi ve kullanılması önemlidir. Kesici uçlar köreldiğinde değiştirilerek yenisi takılır. a) Tungsten Carbide Sert Maden Kesici Uçlar b) TiC Sert Maden Kesici çlar c) PCD Sert Maden Kesici Uçlar d) CBN Sert Maden Kesici Uçlar 1.4.Freze Çakılarının Tezgaha Bağlanması 1.4.1. Freze Çakılarının Fener Miline Bağlanması Ortası delikli freze çakıları uzun ve kısa malafa milleriyle, saplı freze çakılarının büyükleri özel sıkma düzenleriyle, küçükleri de pens mandren tertibatı ile freze tezgahı fener miline bağlanırlar. Delikli freze çakıları, malafa adı verilen bir milin üzerine takılır. Bu milin üzerindeki konik kısım tezgah fener milinin uygun konik yuvasına sokulup, arkasından bir vida ile çektirilerek tespit edilir 1.4.2. Freze Çakılarının Malafalara Bağlanması Uzun malafayı fener miline bağlamak için, üst başlık vidaları gevşetilerek malafa boyu kurtaracak kadar çekilir ve gövdeye tespit edilir. Arka destek yatağı üst kızağa geçirilerek başlığa tespit edilir. Malafa somunu sökülür. Freze çakısı mümkün olduğu kadar tezgah gövdesine yakın bağlanacak şekilde malafa bileziklerinin bir kısmı çıkartılır. Freze çakısı kesme yönüne göre malafa somununu sıkacak şekilde malafaya takılır. Üzerine malafa bilezikleri ve yatak bileziği silinerek takılır. Ön destek yatağı temizlenerek, malafa mili üzerindeki yatak bileziğine yerleştirilir. Üst başlığa tespit edilir. Daha sonra malafa mili somunu uygun bir anahtarla sıkıştırılır DİKKAT: Anahtara çekiçle vurulmaz, boru takılarak sıkma yapılmaz.Freze çakısı malafa miline takılırken malafa üzerinde serbestçe kaymalı, asla ZORLANMAMALIdır. Çakıya çekiçle vurulmamalıdır. Aksi halde malafa mili bozulur.Çakı da kırılır. DİKKAT: Malafa somunu ön yatak çıkarılmadan gevşetilmelidir. Aksi halde malafa mili eğilir. Freze çakısını sökmek için, tezgah motoru durdurulur ve ağır devire alınır.Malafa somunu anahtarla gevşetilir. Ön yatak tespit vidası gevşetilerek dışarı alınır. Malafa somunu elle sökülür. Bilezikler elle dışarı alındıktan sonra freze çakısı çıkarılır. RESİM 1.15 : Malafa Millerinin Düzeni Sökülen malafa mili temiz bir bez ile temizlendikten sonra özel raflarına kaldırılır Kısa malafalar da fener miline tespit edildikten sonra freze çakısının kalınlığına göre bilezikler kullanılarak malafa vidası alından sıkıştırılır. FREZE TEZGAHLARINDA BÖLME İŞLEMLERİ İş parçalarının üzerine eşit veya eşit olmayan aralıklarda yapılan biçimlendirmelere “bölme” denir. Altıgen başlı civata başı, çelik cetvel,matkap,kılavuz,rayba,dişli çark v.b. parçalar bölme işlemleri ile biçimlendirmeye örnektir. Silindirik kesitli parça yüzeylerinde bulunan bölme işlemlerini yapan araçların çalışma prensipleri bakımından büyük farklılıkları yoktur.Bunlar üzerinde bağlanan işin konumuna ve yapabildiği işlem çeşidine göre yatay ve düşey olarak kullanılırlar. Bunlar; A-Basit Bölme Aparatları, B-Üniversal Bölme Aparatları’ dır. Basit bölme aparatları ile, yapıları bakımından belirli sayılardaki bölmeler yapılabilir.Üniversal olanlar ise daha çeşitli ve her türlü bölme işlemlerine uygundur.Bölme aparatları , bir “sonsuz vida ve çarkı” sistemi ile bazı durumlarda da bunlara yapılan ek çarkların aracılığı ile bölme çeşitleri çoğaltılabilir. Bölümleri yapabilmek için, delikli aynalar kullanılır ki aparatın temelini oluşturur. BÖLME İŞLEMLERİ 1-ÇEVRESEL BÖLME(Eşit ve eşit olmayan farklı arlıklarda bölme) 2-YÜZEYSEL BÖLME(Kramayerler; Modül , Milimetrik,İnç ölçü sistemi içinde yapılan eşit aralıklar) ÇEVRESEL BÖLME -Drekt Bölme (Basit aracısız bölme) -Endrekt Bölme(Aracılı Bölme) -Yedirmeli Bölme(Diferansiyel Bölme) DREKT BÖLME İŞLEMİ. Bu bölme işlemini yapmakta kullanılan aparatlar , işin önemine ve işleme uygun konumda pratik ayarlamak amacı ile yatay veya düşey aparatlar olarak ya da divizörle basit bölme aparatı olarak imal edilirler. Dolayısı ile parça işleme şekli hangisine uygun ise parça ona bağlanarak bölme işlemi yapılır.Burada kullanılan aparatların basit oluşu, işlemlerin pratik olarak yapılmasındandır. Adına “Basit aracısız bölme” işlemi ve aparatı denir.Aygıt basit bir gövde,fener mili,eşit aralıklarda bölünmüş çentikli veya delikli disk(plaka) ile iş parçalarını bağlama araçlarından ibarettir. Apaartın konumu yatay olduğundan dolayı iş parçalarıda yatay bağlanır. Bölme işleminin yapılmasında ; NK=K/Z formulü kullanılır. Z=Yapılması istenilen bölüm sayısı nk=Diskin dönme miktarı. Yani atlatılacak aralık sayısı. K=Disk veya plakada bulunan çentik, delik, kanal veya işaret sayısıdır. (Not: Genel olarak disk üzerinde 24 aralık bulunur.) ÖRN: Basit aracısız bölme aparatı ile , altı köşe civata başları işlenecektir. Bölme aygıtındaki diskte bulunan çentik sayısı 24 olduğuna göre her yüzün işlenmesi için atlatılacak aralık sayısını bulunuz. 24/6=4 bulunur. Bu birinci yüz işlendikten sonra işaretli diskinden 4 aralık kadar döndürülecek demektir.Aralık diskin işaretleri arasında kalan dolu kısımdır. ÖRN: Divizör aparatı kullanılarak bir basit bölme işlemi yapılacaktır. Sonsuz vida çarkının diş sayısı 40 olan bu divizörde 32 bölme yapmak istenilmektedir. NK=K/Z 40/32=1TAM 8/32 sayısı bulunur yani 32 delikli aynada 1 tam tur 8 aralık atlatılacaktır. ENDREKT BÖLME İŞLEMİ: Drekt bölme işlemi ile her zaman yapılamayan işlemleri içerir. Endrekt bölme işleminin yapılması için divizörler kullanılır. Burada bölme işlemleri delikli ayna yardımı ile yapılır.Divizörün temelini “sonsuz vida ve çarkı” oluşturur. Şekilde parçaların birbirleri ile olan ilişkisi gösterilmiştir. Sonsuz vida ve çarkı sisteminin oranına bölme aparatında “çevirme oranı” denir. Çevirme oranları gelişigüzel olmazlar , belirli standartlar halinde yapılırlar. ( 1/40—1/60—1/80—ve döner tablalarda 1/90 ve 1/120 oranındadır.) Örneğin 1/40 oranında ; 1 rakamı sonsuz vidanın ağız sayısını , 40 rakamıda çarkın diş sayısını ifade eder. Not: Atelyemizde kullanılan divizörlerin çevirme oranı 1/40 tır. Delikli aynanın önündeki pim çekilerek çevirme kolu bir devir dödürüldüğünde ; sonsuz vida da dönerek çarkı (dişliyi) bir diş adımı kadar yani, 1/40 devir kadar çevirir. Sonsuz vida 40 kez döndürülürse dişlisi ve divizör mili bir tam devir yapar. Delikli Ayna: Bölme aparatlarında kullanılan delikli aynalarda , çevrime kolunun dönme sayısındaki kesir miktarını belirleyebilmek için, ayarlanabilen makası gerektirir.Çevirme kolunun ucunda bir pim bulunmaktadır. Bu pim çatalın durduğu deliğe saplanır. Eğer bölme işlemlerinde yalnız tam devirler gerekseydi,delikli aynada bir delik bulunması yeterliydi. Fakat farklı ve değişik bölümler için, kol devrinin çok çeşitli kesirlere göre yapılması gerekir ki işte bu kesirleri kolayca ve hassas olarak tespit etmek için makas kullanılır. Makas delikli ayna üzerinde, delik yerlerine ayarlanabilecek biçimde yapılmıştır. Adına çatal ayaklar da denir. 1.Delikli Ayna: 1.yüzü 15-16-17-18-19-20 2.yüzü 21-23-27-29-31-33 2.Delikli Ayna 1.yüzü 24-25-28-30-34-37-38-39-41-42-43 2.yüzü 46-47-49-51-53-54-58-59-62-66 Örnek: Çevirme oranı 1/40 olan bir divizörde 12 adet eşit bölüntü yapılacaktır. Gerekli hesaplamaarı yapınız. 40/12=10/3=1 tam 1/3 sayısına karşılı gelir. Örnek: Modülü 2 mm olan ve Z=60 olan bir düz dişlinin açılması için gerekli hesaplamaları yapınız. a)da=m(z+2)=2(60+2) ise da=124 mm olur. b)h=2m+c ise c=0.167.m alınarak h=2.167.m=2,167.2 den h=4.33 mm olur. c)p=m.∏=2. ∏ ise p=628 mm dir.(dişli çarkların adımları , bölüm dairesi yayı üzerindeki değer olarak ölçülür. Nk= 40/60 =2/3 sayısı elde edilir ve arzu edilen delikli sayısı için pay ve payda aynı sayı ile büyültülür. 2/3x10/10=20/30 yani 30 delikli aynada 20 aralık gibi. Düz dişli çarkın açılması:Dişli çark profilleri,çeşitli çizim yöntemleri ile bulunarak modül ferzelerine verilmiştir. Profil diş sayılarına göre değiştiğinden ,aynı modü için freze çakısı sayısını değiştirmek gerekmiştir. Makina yapımında dişli çarkların diş sayısı 12 den daha az olmamaktadır.135 diş sayısısından sonra da profil hissedilir bir şekilde değişiklik göstermez.Bu nedenle 10 modüle kadar olan olan modül frezeleri,açılacak diş sayısına göre 8 erli takımlar halinde yapılmıştır.Açılacak dişli sayılarına göre modül numaralarını gösteren aşağıdaki tablodan faydalanılması gerekmektedir. Modül ferze numarası 1 2 3 4 5 6 7 8 Açılacak diş sayısı 12 13 14 16 17 20 21 25 26 34 35 54 55 134 135 kramayer Örneğin; Modülü 2 olan ve diş sayısı 60 olan düz dişliyi açmak için 7 numaralı modül frezesi kullanılmalıdır. Daha önceden uygun çapta tornalanmış olan iş parçası uygun şekilde tezgaha bağlanır ve modül freze çakısı ile gerekli sıfırlama , ayar işlemleri yapılır. Diş açma işlemi sıfırlama yapıldıktan sonra çok az miktarda talaş verilerek uygun sayıda ve uygun aralıklarda açıp açmadığı kontrol edilir. Eğer hesaplamalar ve dişler düzgün bir dağılımda ise diş derinliği kadar talaş verilir ve işlem gerçekleştirilir. DOĞRUSAL(YÜZEYSEL)BÖLME VE KRAMAYER DİŞLİ AÇMAK: Üniversal bölme aygıtlarından faydalanarak parçalar üzerine (cetvel ve kramayer dişliler) doğrusal bölüntüler yapmak mümkündür. Doğrudan doğruya tezgah tablasına veya mengeneye bağlanan iş parçasına , her aralık için bir ilerleme yaptırmak gerekir.İlerleme mikrometrik bilezik ile verilebildiği gibi , kolay ve hatasız bir bölme için divizör ve dişlilerden yararlanılarakta yapılabilir.Ayrıca özel aparatlarla kusursuz kramayer açmakta mümkündür. Mikrometrik Bileziklerle(Tanburlarla): Cetvel bölüntülerini yapabilmek için freze tezgahına,uygun olarak hazırlanmış bir torna kalemi veya özel bir çizici uç bağlanır.Kalem veya uç,freze tezgahına özel olarak hazırlanmış bir kater veya flanşlar ile ya da malafa bilezikleri yardımı ile bağlanır.Mikrometrik bileziklerle de tablaya uygun ilerleme verilerek istenilen bölüntüler elde edilir. Özel Aparat İle Doğrusal Bölme: h=yapılması istenilen bölüm, mm-parmak-modül cinsinden hT=Tezgah masa mili adımı(tezsan tezgahları masa mili adımı=6 mm) a=Çeviren dişli, Aparat miline takılır b=Çevrilen dişli, Tezgah masa miline takılır. Dişli çarkların bulunması , yapılmak istenilen bölümün , tezgah masa mili adımına oranlanmasıyla mümkündür. DERS NOTLARININ DEVAMINI YA DA DİĞER NOTLARINI LÜTFEN AŞAĞIDAKİ LİNKTEN İNDİRİNİZ. ***FREZE TEAZGAHLARINDA BÖLME İŞLEMLERİ